Kronološki pregled povijesti gradišćanskih Hrvatov

 

1515.               Prvo spominjanje Hrvatic i Hrvatov u urbaru Željezanske gospošćine

1564.               Upis u Klimpuški misal glagoljicom, bosančicom i latinicom, najstarji pismeni dokumenat                                               gradišćanskih Hrvatov 

1568.               Prijevod protestantskih postil Antuna Dalmatina i Stipana Konzula za Gradišćanske Hrvate i druge

                         južne slavene

1573.               Cesarska tajna naredba protiv daljnjega naseljavanja Hrvatov zbog straha od prevlasti tudjincev

1609/1611.     Početak hrvatskoga književnoga jezika u Gradišću: Prve u Gradišću (Keresturu) tiskane crikvene                                   pjesmarice, „Dusevne peszne” Grgura Pythiraeusa-Mekinića

1732.               Prvo gradišćanskohrvatsko evandjelje „Horvacko evangyelye” (anonimus)

1744.               Publikacija prvoga hrvatskoga katekizma

1754.               Prvo izdanje hrvatskoga molitvenika „Hisa Zlata” Lovre Bogovića 

1805.              „Novi Horvaczki Kalendar” – početak svitske književnosti na gradišćanskohrvatskom jeziku

1812.               Cijeli prijevod Novoga Teštamenta Matijaša Laaba – neobjavljeni manuskript

1853.               Bečke centralne vlasti tiskaju početnice na gradišćanskohrvatskom jeziku

1867.               Prvi austrijanski ustav, Temeljni državni zakon, garantira „narodnim plemenom” Monarhije odredjena                           jezična i politička prava

1879.               Prvi zakoni madjarizacije s ciljem potiskivanja manjinskih jezikov u osnovni škola

1902.               Prvi seljački kalendar „Kalendar Svete Familije” Mate Meršića-Miloradića

1907.               Rigorozni zakoni madjarizacije na području školstva i službenoga jezika – nazivi sel se nasilno                                       madjariziraju, podupira se preuzimanje ugarskih obiteljskih imen

1910.               Utemeljenje tajednika „Naše Novine”, prvih novin Gradišćanskih Hrvatov, ke uz kratke prekide i pod                               različnimi nazivi izlazu do dana današnjega. Danas: „Hrvatske novine”

1912.               Hrvatski djelači iz Vorištana osnuju prvu socijaldemokratsku organizaciju na području kasnijega                                     Gradišća

1919.               Teški sukobi med trupami ugarske sovjetske republike i hrvatskimi seljaki u Filežu prouzrokuju dvi                               smrtne žrtve

1919.               Česki „Koridorski plan” s hrvatskimi jezičnimi otoki Gradišća kot mosti med čehoslovačkimi i                                           jugoslavskimi teritorijami

1919.               Državni ugovor u St. Germainu regulira prava manjin u novostvorenoj Republiki Austriji

1921.               Priključenje Gradišća Austriji – peljačtvo Hrvatskoga kulturnoga društva u Gradišću postavi molbu, da                           Gradišćanski Hrvati ostanu kod Ugarske

1922.               Mnoga hrvatska sela u graničnom području pripisana su Ugarskoj

                         Utemeljenje Željezanske Biškupije iz dijelov Jurskih i Sambotelskih biškupijov

1923.               Novoutemeljenje „Hrvatskih novin” u Beču

1929.               Ponovno utemeljenje Hrvatskoga kulturnoga društva

1934.               Hrvatske organizacije su inkorporirane u strukture staleške države – utemeljenje Hrvatskoga                                         gradišćanskoga kulturnoga društva u Beču

1937.               Novi gradišćanski školski zakon regulira hrvatsko odn. dvojezično školstvo prema postotku                                             stanovničtva

1938.               Priključenje Austrije III. Rajhu. Kulturni život Gradišćanskih Hrvatov je zastao, dvojezično podučavanje                           je prepovidano.

1941.               Plan nacionalsocijalistov za preseljenje gradišćanskih Hrvatov prepričile su gradišćanske partijske                              službe​

1942.               NSDAP je prekinuo izlaženje „Hrvatskih novin”

1943.               Duhovnika Matu Semelikera uhapsu i otpravu u koncentracioni logor u Dachau

1945.               Hrvatsko kulturno društvo dostigne kot maršala Tita oslobodjenje gradišćanskohrvatskih bojnih                                     zarobljenikov iz jugoslavskoga zarobljeničtva

1946.               Hrvat dr. Lovre Karall je odibran za zemaljskoga poglavara

1946.               Utemeljenje hrvatskoga crikvenoga tajednika „Crikveni glasnik”

1947.               Jugoslavija potribuje izmjenu stanovničtva ili autonomiju za Gradišćanske Hrvate

1948.               Utemeljenje Hrvatskoga akademskoga kluba u Beču

1948/1949.     Potribovanje autonomije za Gradišćanske Hrvate

1952.               Cijeli prijevod Novoga Teštamenta „Pismo Novoga Zakona“ Martina Meršića ml. i Ivana Jagšića

1955.               Prava hrvatske manjine u Gradišću su odredjena članom 7 Državnoga ugovora i djelomično dignuta u                           rang ustavnoga zakona

1957.               Prvo izdanje kulturnopolitičkoga magazina „Glas“ Hrvatskoga Akademskoga Kluba

1962.               Novouredjenje školstva. Gornji razredi dotadašnje osmoljetne osnovne škole pretvoreni su u „glavnu                             školu”. Dvojezično podučavanje je tim ograničeno na četverorazrednu osnovnu školu

1969.               Novoutemeljenje klobskoga časopisa Hrvatskoga Akademskoga Kluba „Novi Glas“

1976.               Organizacije Gradišćanskih Hrvatov s uspjehom pozivaju na bojkot „Brojidbe posebne vrsti”. Hrvatske                           organizacije odbijaju Zakon o narodni grupa i ne šalju zastupnike u Savjet za narodne grupe

1977.               Utemeljenje socijaldemokratski dominiranoga „Prezidija načelnikov i vicenačelnikov hrvatskih i                                     mišanojezičnih općin Gradišća”

1978.               Medijska kampanja za hrvatske emisije u ORF-u

1979.               Upeljanje hrvatskih emisijov u Ö2

1982.               Nimško-gradišćanskohrvatsko-hrvatski rječnik

                         Utemeljenje Kulturne zadruge „KUGA“ u Velikom Borištofu 

1984.               Utemeljenje Narodne visoke škole Gradišćanskih Hrvatov

1987.               Ustavni sud ukida dijele Zakona o narodni grupa. Hrvatski od sada valja kot drugi službeni jezik u                                   Gradišću

1987/1988.      Školski pokus s hrvatskim kot obaveznim predmetom na izbor

1989.                Upeljanje hrvatskih televizijskih emisijov u regionalnom programu ORF-a

1989.                Po padu Željeznoga zastora intenzivira se sudjelovanje Gradišćanskih Hrvatov s onim dijelom                                        narodne grupe, ki je ljeta 1921. ostao kod Ugarske ili kod Slovačke  

1990.                Osnovanje Hrvatskoga kulturnoga saveza u Slovačkoj i Savez Hrvata u Mađarskoj

1991.                Pri brojidbi stanovničtva izjavi 29.600 ljudi širom cijele Austrije, da im je hrvatski razgovorni jezik, od                            toga 19.100 u Gradišću i 6.500 u Beču. Po procjena hrvatskih organizacijov živi u Gradišću 35- 40.00                            Hrvatov, u Beču 10-15.000; Gradišćanskohrvatsko-hrvatsko-nimški rječnik

1992/1993.      Otvaranje Dvojezične savezne gimnazije u Borti/Oberwart/Felsőőr

1993.                 Hrvatske organizacije šalju po prvi put zastupnike u Savjet za narodne grupe

1993.                 Savjet za hrvatsku narodnu grupu se jednoglasno izjasni za postavljenje dvojezičnih selskih tablic u                             svi dvojezični općina Gradišća

1994.                 Odluka o Manjinskom školskom zakonu za Gradišće

1994.                 Otvaranje Hrvatskoga centra u Beču

1995.                 Gradišćanski manjinski školski zakon omogući odjavljivanje od podučavanja hrvatskoga u većinski                                 općina manjine, ali i podučavanje hrvatskoga jezika u svi općina Gradišća pri 7 prijava

1998.                 Narodni tanač u Beču ratificira „Okvirnu konvenciju za zaštitu nacionalnih manjin” (BGBL III                                             120/1998). Tim dokumentom, izdjelanim od Europskoga savjeta, obvezuju se države Europe na                                     minimalne standarde u zaštiti manjin 

1999.                 Društvo MORA (Otvoreni manjinski radio) emitiralo je u okviru privatnoga radija „Antenne 4" do 2001.                             ljeta hrvatske i dvojezične visti i vlašće manjinske prinose. Denas društvo MORA skupa sa                                               Saveznom realnom gimnazijom Gornja Pulja pelja projekt Radio MORA. (prije Radio OP)

2000.                 Nacionalno vijeće je jednoglasno zaključilo programsko odredjenje državnoga načela zaštite                                           manjine iz članka 8. Saveznoga ustava

                           Postavljena prva dvojezična topografska tabla u Velikom Borištofu, a potom i u drugi dvojezični                                     sela u Gradišću

                           Hrvatska redakcija ORF-a počinje hrvatsko izvještavanje u internetu

2003.                 Normativna gramatika gradišćanskohrvatskoga jezika

2006.                 Otvaranje Muzej hrvatske kulture u Slovačkoj u Devinskom Novom Selu

2009.                 Pravopis gradišćanskohrvatskoga književnoga jezika

2010.                 Reaktivacija nadregionalnoga koordinacijskoga odbora hrvatskih udrugov i organizacijov

2014.                 Cijeli prijevod Biblije  (Stari i Novi Teštamenat) „Biblija na gradišćanskohrvatskom jeziku“

                           Dr. Štefana Geošića u 5 sveski

2017./2018.      Upeljanje studija „Gradišćanskohrvatski/Hrvatski” na Pedagoškoj školi Gradišća, u Željeznu

2020.                 GH rječnik (dvosmjerni nimško-gradišćanskohrvatski online rječnik)

                          Otvaranje modernoga portala Noviglas.online klubskoga časopisa Novi Glas

2021.                 Osnovanje platforme gh.digital za distribuciju različnih hrvatskih audioprodukcijov

2023.                 Otvaranje naddruštvene online trgovine „Skupa Shop“ za različne hrvatske knjige i materijalije

2025.                „Manjinski Štrajk" skupa sa slovenskom manjinom k 70. obljetnici Državnoga ugovora i članka 7

                           u Beču – oko 500 demonstrant:ic je bilo na demonstraciji

Aktualizirao Oskar Rupp